مرکز پژوهش ادیان جهان

دین هندویی فلسفی: اوپانیشادها (800 تا 600 سال پیش از میلاد مسیح)

تمایل به سمتِ تأملات فلسفی همواره یکی از ویژگی­های مردم هند بوده است.

اوپانیشادها بیانگر نوع جدیدی از تفکر دینی هستند که محور آن در مفهوم «برهما»[14]قرار دارد. در متون مقدس وداها و برهماناها کلمه برهما به معنی «نیایش» و یا «زمزمة مقدس» و یا «دانش مقدس» بوده است. اما در م تن اوپانیشادها از آن برای مشخص کردن یک ذات متعال استفاده می­شود. در این متون خدایان ودایی به گونه­ای عرضه شده­اند که گویی اصلاً از برهما خبر نداشته­اند (هیوم، سیزده اوپانیشاد اصلی، صص 9 ـ 337).

تمام خدایان ودایی و در حقیقت همه اشیاء و پدیده­ها را باید به عنوان جلوه­ها و مظاهر یک قدرت واحد که در قلب عالم وجود دارد بدانیم. در زبان دین سنتی آن را می­توان قدرت نیایش (برهما) نامید. اما از لحاظ فلسفی این برهما را باید به عنوان وجودی مطلق، نامحدود، ابدی، حاضر مطلق، غیرشخصی [فاقد تشخّص]، غیرقابل توصیف، و غیرمذکّر یا مونّث تفسیر کرد. همچنین آن را روح (آتمن)[15]، روحی جهانی که ارواح فردی به آن خواهند پیوست، نیز می­توان نامگذاری کرد.

از آنجایی که برهما، روح عالم یا حقیقت نهایی، از تمام تمایزات خوب و بد و درست و غلط متعالی­تر است، لذا کسی که به­وسیلة تأدیب و ریاضت­های خاص روحانی و نفسانی به درجة وحدت با آن هستی متعالِ روشن و زلال، فوق طبیعی غیرقابل ادراک و فاقد تشخّص می­رسد نیز به همان صورت از همه تمایزات اخلاقی فراتر می­رود (سیزده اوپانیشاد اصلی، صص 136، 144 ـ 143، 169، 277 ـ 276، 300 ـ 299).