جنگ صفین، در سال 657 میلادی، نه تنها نقطة شروع ایجاد اصل عقاید مسلم (جزمیّات) اسلامی است، بلکه همچنین ظهور فرقههای اسلامی ـ و یا میتوان گفت، شکاف جامعه اسلامی به دو شاخة عمده و اصلی ـ است.
طرفداران نزدیک [حضرت] علی(ع)، پیروان و یا شیعیان علی(ع) را بهوجود آوردند. شیعیان، در کنار اعتقاد عمومی اسلامی به خداوند، [حضرت] محمّد(ص) و رسالت وی، و قرآن ازلی، همچنین به فردی به نام «امام»، به مثابه رهبر واقعی مؤمنین (امیرالمؤمنین) و مفسّر راستین قرآن، اعتقاد دارند. مطابق عقیدة شیعیان، [حضرت] محمّد(ص)، کمی پیش از رحلت خویش، [حضرت] علی(ع) را رهبر امت اسلامی کرد و او را با اسرار و رموز سربه مهر ایمان آشنا ساخت[12]، منصبی که بعضی از اولاد و نسل خاص ایشان، که از قبل تعیین شدهاند، به نوبت آن را به ارث میبرند.
فرقة زیریه در آغاز، محل توجه و علاقة شیعیان علی(ع) روی اولاد حسین(ع) متمرکز بود. پسر [امام] حسین (ع)، [حضرت] زینالعابدین(ع) یکی از معدود بازماندگان حادثه کربلا بود. در میان فرزندان مذکبر او، زید در سال 740 میلادی کشته شد. فرقه ای که اصطلاحاً زیدیّه خوانده میشود، و از لحاظ کلامی و در عمل به اهل سنت و جماعت نزدیک است، زید را آخرین امام شیعه میدانند. پنجمین امام که از [حضرت] علی(ع) شروع و به زید ختم میشود. نزد آنها فرقی ندارد که رهبر امّت از نسل [امام] حسن(ع) باشد و یا [امام] حسین. زیدیه، که قبلاً در نواحی نزدیک به بحر خزر فعال بودند، قرنها در یمن حکومت را در دست داشتند و همین اواخر بود که سقوط کردند.
بقیة گروههای شیعی، بهعوض زیدبن علیبنالحسین، برادر وی [امام] محمدباقر(ع) را به امامت قبول کردند که فرزند وی، [امام] جعفر الصادق (متوفای 765م)، بنیانگذار مکتب فقهی شیعیان دوازده امامی (اثنی عشری مذهب) شناخته میشود. نامبرده همچنین در ایجاد اندیشههای عرفانی نقش داشته است. هرچند که، پس از درگذشت [امام] جعفر صادق(ع)، شکاف و دستهبندی دیگری بهوجود آمد. شیعیان به اصطلاح هفت امامی، به عوض [امام] موسی کاظم(ع) به پیروی از برادر وی اسماعیل پرداختند که از همین روی، حداقل در مهمترین دستة خود، به نام اسماعیلیه، یا شیعیان اسماعیلی مذهب خوانده میشوند. شیعیان دوازده امامی، که امروزه مذهب رسمی حکومت ایران است، خط امام را از طریق فرزند [امام] صادق(ع)، [امام] موسی کاظم(ع) تا امام دوازدهم، [حضرت] محمّد المهدی(ع)، که گفته میشود در سال 874 میلادی در سنین بچگی غیب کرده، ادامه دادند.
;