همانند پیامبر(ص) با رحمانیت حرکت کنیم

بازدید : 1020 - ۱۹ بهمن ۱۳۹۶ - اخبار مرکز پژوهش ادیان جهان
همانند پیامبر(ص) با رحمانیت حرکت کنیم
همانند پیامبر(ص) با رحمانیت حرکت کنیم

به گزارش طارق نیوز، دکتر عبدالرحیم گواهی، پژوهشگر و نواندیش دینی، گفتگویی را با خبرگزاری شبستان داشته است که در زیر می آید:

ـ به عنوان اولین پرسش بفرمایید مسجد در مقام کانون آموزش تعالیم دین و محور شکل گیری تمدن اسلامی، چه جایگاهی را می تواند در راستای وحدت میان ادیان توحیدی ایفا کند؟

قبل از پاسخ به این پرسش مقدمه ای را عنوان می کنم، در قرآن تقریبا صد آیه از ریشه «سجده» وجود دارد از جمله “مسجود”، “ساجد” و “مسجد” که حدود یک و نیم درصد از آیات قرآن را تشکیل می دهند. همچنین در مورد واژه مسجد قریب به ۲۰ مورد در قرآن دیده می شود که از این تعداد پنج بار به صورت جمع “مساجد” آمده است.

 

از سوی دیگر معنای لغوی مسجد است که اهمیت دارد، مسجد به معنای جایگاهی است که انسان در آن در برابر خداوند سجده کرده و او را عبادت می کند. مسجد اسم مکان است، در حدیثی از نبی مکرم اسلام (ص) در مورد مسجد آمده است «جعلت لی الارض مسجداً و طهورا».

 

البته علاوه بر این، احادیث دیگری نیز در میان شیعه و سنی در مورد مسجد وجود دارد که در مورد تعدادی از این احادیث بعضا برداشت های متفاوت و یا مشابهی ارایه شده است. برای مثال اهل سنت کل زمین را سجده گاه می دانند اما به عقیده شیعه محل سجده باید از جنس زمین باشد در نتیجه شیعیان بر خاک و سنگ نیز سجده می کنند یا مهر می گذارند در حالی که این عقیده در میان اهل سنت نیست.

 

اما در مورد نقش مسجد در ایجاد وحدت میان ادیان ابراهیمی که محور پرسش است. در ابتدا باید گفت اساسا نقش اولیه مسجد در جامعه صدر اسلام بسیار ملموس و پررنگ بوده است. البته این موضوع بحث مفصلی است که از مجموع آن اکتفا می کنم به این توضیح که در آن زمان هرگونه فعالیتی از جمله تعلیم و تربیت در مسجد سامان می گرفت اما در قرون بعدی به تدریج مکتبخانه ها، مدارس دینی، حوزه های علمیه و تکیه ها تاسیس شدند و این نقش میان این مراکز و نهادها تقسیم شد.

 

تعطیلی همه مراکز علمی و تنها اکتفا به مسجد، قطعا رویکرد عقل پذیری نیست

اکنون اگر بخواهیم به گذشته برگردیم و بگوییم با وجود این تعداد مراکز علمی و آموزشی فقط باید به مسجد اکتفا کنیم و باقی مراکز را تعطیل کنیم قطعا رویکرد عقل پذیری نیست زیرا هیچ کس در دانشگاه را نمی بندد و همه مراکز علمی را تعطیل نمی کند تا مدارس قدیمه راه اندازی کند چون این نگاه درستی نیست. از نظر من باید به مفاهیم نگاه کنیم نه صورت ها، نقش مسجد در این روزگار یک نقش مفهومی است، البته زمان پیامبر(ص) نقش مسجد متفاوت بود.

 

مساله دیگری که باید ذیل این بحث به آن توجه داشته باشیم آن است که اگر مسجد در شکل گیری تعلیم و تمدن اسلامی نقش داشت علت آن بود که نهاد دیگری در آن دوران وجود نداشته است. در آن زمان ها مساجد «دارالقضاوت» بودند یعنی خانه قضاوت برای مردم آن روزگار  به حساب می آمدند.

 

همچنین ستاد فرماندهی و جنگ، دیدار با هیئات خارجی و البته بسیاری از فعالیت های دیگر همگی مسجد بود. اکنون اما این نقش ها به نهادهای دیگر تفویض شده است. پس ما نباید از سر تعصب یا حب به یک واژه، کارکردهایی که امروز در قالب سایر مراکز و نهادها متبلور و متنوع شده اند را به نهاد اولیه برگردانیم زیرا نیازها دیگر متفاوت شده اند.

 

جهان اسلام هنوز مسایل خود را حل نکرده است

اما می رسیم به اصل پرسش یعنی جایگاه مسجد در وحدت میان ادیان ابراهیمی؛ واقعیت آن است که جهان اسلام هنوز مسایل خود را حل نکرده است. من در بسیاری از کنفرانس های بین المللی با موضوع صلح و گفت وگوی ادیان شرکت می کنم، همواره وقتی بحث در این کنفرانس ها جدی می شود افراد حاضر به صراحت عنوان می کنند جهان اسلام هنوز مسایل خود را حل نکرده است.

 

حتی وحدت شیعی هم دیده نمی شود

بنابراین از این تجربه استفاده می کنم و می گویم، مسجد در حوزه وحدت میان ادیان ابراهیمی قطعا می تواند نقشی اثرگذار داشته باشد اما قبل از آن باید این نقش را میان شیعه و اهل سنت ایفا کند. البته اگر حمل بر مبالغه نشود حتی وحدت شیعی هم دیده نمی شود. در جامعه خودمان بسیاری از آحاد تقسیم شده اند.  در نتیجه باید بنیادی تر کار کنیم، بتوانیم حداقل از مسجد این استفاده صحیح را داشته باشیم که این اختلاف آرا نباشد، هر چند که این اختلافات لزوما بد نیست، به هرحال از کانال مسجد می توانیم این اختلافات را زیر یک چتر بیاوریم.

 

اکنون آنچه که شاهدش هستیم حکایت از تفاوت مشخصی میان مساجد شیعه و سنی دارد. فکر می کنم به جا باشد در این مجال به این دیدگاه قرآن هم اشاره داشته باشم، قرآن از بالاترین سطح یعنی سطح اعتقادی سخن می گوید و قبل از هر چیز می فرماید: به سوی محور خدا بروید. مسجد، کلیسا و کنیسه با هم تفاوت دارند اما در سطح اول همه این ادیان بر پایه یکتاپرستی خدای یگانه هستند.

 

بنابراین تاکید قرآن مانند سایر ادیان توحیدی این است که روی مساله توحید کار کنیم و این در حالی است که هنوز بسیاری از سوء تفاهمات میان ما و برادران و خواهران مسیحی و یهودی وجود دارد و حتی به این وجه مشترک توحیدی توجه نکرده ایم.

 

باران که شدی مپرس این خانه کیست

بنابراین کسی که به آن درجه از رحمت الهی برسد که خدا رحمان و رحیم است و پیامبر او حضرت ختمی مرتبت، رحمت للعالمین است و این ویژگی مهربان بودن از صفات پیامبر(ص) بود،‌ در آن صورت بنا را بر تعامل می گذارد و  به معنایی مسجد و کلیسا و کنیسه برای او یکی است.

 

مرحوم راشد نوشته بودند یکبار برای اقامه نماز وارد کلیسایی شده و سجاده را پهن کردند و نماز خواندند،  آن درجه از فهم دین از سوی آن مرحوم کجا و جایگاه ما کجا که در جامعه مان به دلیل مسایل جزئی اصلا یکدیگر را نمی پذیریم و این فهم از دین بسیار نازل تر از آن سطحی است که پیامبر بزرگوار و اولیای دین برای ما گفته اند. در ادبیات مان داریم که باران که شدی مپرس این خانه کیست.

 

ـ ادیان ابراهیمی هرکدام برای تبلیغ دین خود برنامه های مختلفی دارند، ما به عنوان یک مسلمان چگونه می توانیم از طریق مسجد اسلام را معرفی و تبلیغ کنیم؟

قبل از پاسخ لازم می دانم نکاتی را عنوان کنم؛ اولا کنیسه ها در حوزه تبلیغ فعال نیستند، علت این امر به نژادی بودن دین یهود بر می گردد، آنها نَسَب و خون را ملاک قرار می دهند،‌ یعنی کسی که خون اش یهودی باشد و درست به همین دلیل است که یهود تنها دین عالم است که فردی خارج از این دین نمی تواند واردش شود مگر آنکه مدرک و سند بیاورد که در گذشته اجدادش یهودی بودند. در نتیجه دین بهود یک دین قومی ـ نژادی و خونی است که اصلا تبلیغات ندارد و در نتیجه بین المللی نیست.

 

اما نقطه مقابل یهود، مسیحیت قرار دارد که از نظر تبلیغی در سطح کلیساها شاهد فعالیت گسترده ای هستیم. اکنون حتی در کشور خودمان شاهد شکل گیری کلیساهای خانگی هستیم و شاید بی مناسبت نباشد که در این بخش از بحث موضوعات دیگری را نیز بیان کنیم.

 

بسیاری که ادعا دارند سکولاریسم را می شناسند، اصلا آن را نشناخته اند

اکنون در جامعه مان با بدتر از سکولاریسم یعنی آتئیسم روبرو هستیم

اکنون ده ها نهاد فکری از سکولاریسم برای ما خطرناک تر هستند، سکولاریسم مفهومی دارد متفاوت از آنچه که در ایران مطرح می کنند.  بسیاری از کسانی که ادعا دارند سکولاریسم را می شناسند در واقع اصلا آن را نشناخته اند. سکولارسم یعنی دنیا را غیرالهی دیدن و ما اکنون در جامعه مان بدتر از سکولاریسم یعنی آتئیسم را داریم و از آن بدتر از زمان مارکس به این طرف با ماتریالیسم مواجه شده ایم.

 

امروز باید با هم علیه آنچه که توحید را تهدید می کند، همکاری کنیم

شاید امروز پیروان مسجد و کلیسا و کنیسه یا همان پیروان اسلام  و یهود و مسیحیت باید دست از تقابل و تخاصم بردارند و دست به دست هم دهند و بررسی کنند که با مسایل جهان امروز باید چه کرد.

در کشور خودمان امروز بهاییت از خارج ایران و در داخل مشکل کوچکی نیست و برخی محافل و قدرت های جهانی نیز از آن حمایت می کنند. من فکر نمی کنم رسالت ما مقابله با کلیسا باشد، بلکه امروز باید با یهود و مسیحیت واقعی همدلی کنیم و دست در دست هم دهیم و علیه آنچه که اصل دیانت یعنی توحید را تهدید می کند، همکاری کنیم.

 

به خاطر دارم که در نسل ما و زمان نوجوانی مان مرحوم طالقانی در مسجدی واقع در لاله زار حضور می یافتند و نماز می خواندند و همواره تاکید داشتند که حتی عروسی ها را به مساجد بیاورید. این نگاه کجا و رویکرد امروز ما کجا که چه قدر تفاوت دارد با آنچه که اصل فعالیت در مسجد است.

 

ـ چه اقداماتی باید برای تقویت مساجد داشته باشیم تا علاوه بر تحقق آنچه که تاکنون در این گفتار ذکر شد، بتوانیم در سطح جامعه خودمان ظرفیت ها و کارکردهای مسجد را مطرح کنیم؟

از نظر من شیوه خدمت رسانی مساجد باید تغییر کند، مردم جامعه امروز بیش از هر زمان دیگری با مسایل اقتصادی و معیشتی، دست به گریبان هستند و نیاز به یک رویکرد متفاوتی در سیر فعالیت ها هستند. چه اشکالی پیش می آید اگر گاهی از سالن مسجد به عنوان آمفی تئاتر استفاده کنیم و گاهی چند فیلم خوب آموزشی و معنوی در آن نمایش دهیم؟ مشکل آن است که ما اکنون بازاندیشی نکرده ایم، مفهوم مسجد همان است اما باید برای کاربردها و ابزارهای متناسب آن با جامعه امروز بازاندیشی داشته باشیم.

 

شاید با یک مثال این بخش از بحث بیشتر ملموس شود. مثلا می گویند درس بخوانید و در پی علم باشید، اما پرسش آن است که چگونه؟ آیا باید مانند زمان قدیم مکتبخانه دایر کنیم و یک پیرمرد برای آموزش پسران و یک باجی برای آموزش دختران به همراه یک چوب بزرگ برای تنبیه به همراه داشته باشیم؟

 

طبیعتا این شیوه منسوخی است. ما باید یک باز اندیشی اساسی داشته باشیم و اتفاقا نسبت به کسانی که در حوزه مسجد کارهای پژوهشی خوبی ارایه کرده اند بهره بگیریم و از نظرات شان استفاده کنیم. من به شخصه با دو مورد پژوهش برجسته مرتبط با مسجد مواجه شدم که به نظرم جا دارد نسبت به آن توجه و تحقیق شود. یکی پژوهش مرحوم «میرچا الیاده» است که او در سیر این اثر، در مورد فضای مقدس صحبت می کند و مسجد را به عنوان یکی از نمونه های این فضای مقدس بر می شمارد.

 

همچنین در فرهنگ خودمان نیز دکتر نصر بهتر از هرکسی این فضا را درک کرده است، اخیرا کتابی با عنوان «آفاق حکمت در سپهر سنت» منتشر شد که در آن کتاب زمانی که دکتر نصر نظرات خود را در مورد هنر اسلامی بیان می کند اشاره به فضای مقدس دارد. او در مورد حضور در فضای مقدس از بیت الله الحرام سخن می گوید و این گونه توصیف می کند:‌ چهارزانو در خانه خدا بنشینید و بیت العتیق (کعبه) را نگاه کنید.

 

من به شخصه این تجربه را در شبستان مسجد سپه سالار متبلور می دانم، یعنی یک گوشه از شبستان عظیم مسجد سپه سالار بروید و سجاده ای پهن کنید، گویی خدا کنار دست تان است. منظور آنکه معنویت سنگینی که در آن فضا وجود دارد به خوبی ملموس است و این خاصیت مسجد است.

 

باید زبان  نسل جوان را فهمید تا بتوانیم مساجد را فعال کنیم

باید مساجد و امکانات آن ها را مدرن و بروز کنیم

ـ اما در چنین فضای قدسی باید چه کرد؟ چگونه می توان دیگران را به این فضا جذب کرد؟

باید شرایط و امکانات را برای جذب مردم به این فضای قدسی یعنی مسجد فراهم کنیم. بهترین مثال در این زمینه خانه کعبه است که سیستم گرمایش و سرمایش آن مدرن شده است، کف زمین کعبه در تابستان به دمای هشتاد درجه بالای صفر می رسید اما کف آن را دستگاه های سردکننده گذاشتند، یا در مورد چاه زمزم که اگر قرار بود به همان شکل قدیم باشد  قطعا میلیون ها نفر انسان در آن گرما از تشنگی هلاک می شدند. بنابراین باید مساجد را مدرن و بروز کنیم ولی واقعیت آن است که ما همین کارها را برای مساجد خود نکرده ایم.

برچسب ها

هیچ برچسبی مرتبط با این خبر وجود ندارد